Must-read: Vlees eten van Jan Rotmans
Op dag 1 van de Food Impactors Summit 2023 stonden prachtige mensen op het podium, die allemaal (online) opiniemaker zijn. Met eigen artikelen of boeken, of door de curatorfunctie die ze vervullen door artikelen van anderen te plaatsen en duiden. Zij stuurden ons allen hun must-read; zelfgeschreven of speciaal geselecteerd. Dit heeft geleid tot een mooie variëteit aan input, die ons aan het denken zet en hopelijk ook activeert.
Een van de belangrijkste aanbevelingen van het laatste IPCC-klimaatrapport betreft gedragsverandering bij burgers. Zo wordt voorgesteld om minder of helemaal geen vlees te eten. Moeten we vlees gaan benaderen als roken? En zo ja, hoe dan?
Jan Rotmans, hoogleraar transities aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam
‘De massa stopte pas met roken toen de gezondheidscultus en de fitnessrage opkwam. Roken paste niet meer bij een gezond leven en werd langzaam maar zeker niet langer gezien als stoer, sociaal en gezellig, maar als vies en ongezond. Pas na zo’n dertig jaar kwam de overheid met wetten en regels om het roken aan banden te leggen. Eerst op de werkplek en in publieke gebouwen, daarna in de horeca, het openbaar vervoer en in vliegtuigen. Het was dus eerst en vooral een cultuuromslag die daarna door beleid werd aangescherpt.
Zo’n zelfde patroon, waarbij sociale normen een cultuuromslag veroorzaken, is al zichtbaar bij het eten van vlees, als onderdeel van de voedingstransitie. Langzaam maar zeker wordt vlees eten beschouwd als iets dat niet meer bij een gezonde en duurzame leefwijze past. Als je over tien jaar nog een vieze, vette fastfood-hamburger eet, word je als een loser gezien.
‘Als we vlees eten willen terugdringen moeten we elkaar er dus op aanspreken en wijzen op de nadelen voor milieu en klimaat en de voordelen voor onze gezondheid van plantaardige voeding. Beleid gericht op de beïnvloeding van de sociale norm voor vlees, via bijvoorbeeld campagnes of influencers, kan dus zeer effectief zijn, veel effectiever nog dan prijsprikkels.’
Ed Nijpels, voorzitter van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord
‘De vergelijking van het eten van vlees met roken gaat niet helemaal op, omdat roken aantoonbaar een direct schadelijk gevolg heeft voor de eigen gezondheid. Dat is bij het eten van vlees niet zo. Wel moeten we onze consumptie onvermijdelijk minderen.
De overheid moet het eten van vlees niet verbieden. Dat werkt averechts. We hoeven geen jacht te maken op de vleeseter, maar we moeten wel minderen. Er is niet veel mis met gematigd vlees eten, mits dat vlees van erkende keurmerken als Beter Leven komt. De overheid moet er wel op toezien dat die keurmerken goed gecontroleerd worden.
De politiek heeft een grote verantwoordelijkheid om de omslag van massale naar gematigde vleesconsumptie mogelijk te maken. De politiek moet biologisch vlees goedkoper maken, maatschappelijke overlast zoals dierenleed hard aanpakken en de veestapel verkleinen. Maar telkens als er een politiek initiatief wordt genomen, reageren enkele partijen allergisch. Vooral het CDA en de VVD werken al dertig jaar iedere verschuiving in de landbouwsector van tafel. Toch zal de overgang onvermijdelijk komen, mede doordat de veehouderij bijdraagt aan het klimaatprobleem en aan luchtvervuiling.’
Marc Davidson, hoogleraar filosofie van duurzaamheid en milieu, Radboud Universiteit Nijmegen
‘Roken vergelijken met het eten van vlees gaat op: ook overmatige vleesconsumptie is slecht voor de gezondheid, want zeker bij het eten van rood vlees neemt de kans op hart- en vaatziekten toe, evenals de kans op het krijgen van kanker. Als de overheid de bevolking tegen zichzelf wil beschermen, wordt dat vaak als paternalistisch ervaren. Het idee is: als ik vlees op mijn bord wil, valt die keus binnen mijn persoonlijke levenssfeer en daar hoort de overheid buiten te blijven. Maar dat is onzin.
We moeten niet minder, maar überhaupt geen vlees meer eten. Er zijn veel goede redenen om de hele veeteeltsector uit te faseren. De belangrijkste is de morele afweging: we mogen dieren niet louter als middel voor onze smaakvoorkeuren gebruiken. Veeteelt draagt daarnaast sterk bij aan klimaatverandering door methaan- uitstoot en door ontbossing voor graasweiden en veevoer. Het gigantische directe en indirecte ruimtebeslag van de veeteelt kost tenslotte veel natuur.
Mensen reageren sterk op prijsprikkels. De politiek moet vlees daarom duurder maken. Het tegenargument is vaak dat vlees dan een luxeproduct voor de rijken wordt. Dat hoeft niet zo te zijn: de extra belasting is bedoeld als ontmoediging, niet als extra over- heidsinkomsten. De opbrengsten kunnen worden teruggegeven aan de lagere inkomensgroepen, zodat zij juist meer overhouden dan voorheen. Maar zolang vleesvervangers tien keer duurder zijn dan de kiloknaller, komen we nergens. De overheid moet wel degelijk ingrijpen in persoonlijke keuzes, net zoals zij het roken ontmoedigde: het eten van vlees schaadt immers ook anderen.’
